W dniu 4 listopada 2022 roku weszła w życie ustawa z dnia 27 października 2022 roku o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku. Zawiera ona liczne nieścisłości i niespójności, przez co nastręcza trudności interpretacyjnych. Jednoznaczne rozstrzygnięcie tych wątpliwości nie jest obecnie możliwe. Poniżej przedstawiamy jednak naszą interpretację nowego prawa.
Problemy z definicją małego, średniego i mikroprzedsiębiorcy
Nowa ustawa ma na celu wykonanie rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854 z dnia 6 października 2022 roku w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Definiuje ona odbiorcę uprawnionego (podmiot uprawniony do skorzystania z nowej ustawy) jako przedsiębiorcę będącego mikro-, małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców[1].
Definicja MŚP w polskim Prawie przedsiębiorców różni się jednak istotnie od definicji przyjętej w rozporządzeniach unijnych. Co do zasady, polskie prawo pozwala na badanie statusu MŚP na poziomie poszczególnych spółek (niezależnie od parametrów ich podmiotów powiązanych/grup kapitałowych).
Tymczasem zgodnie z obowiązującymi regulacjami unijnymi, pozwalającymi państwom członkowskim na ustalanie cen maksymalnych dla MŚP, przy określaniu statusu podmiotu brana jest pod uwagę sytuacja całej grupy kapitałowej danego przedsiębiorcy.
Rozbieżność ta spowodowała oczywisty problem interpretacyjny. Grupa spółek powiązanych ze sobą pod względem finansowym lub z uwagi na wspólny personel, prowadząca działalność tego samego rodzaju, w zależności od przyjętej interpretacji może, ale nie musi, posiadać status MŚP, a tym samym kwalifikować się (lub nie) do korzystania z przywilejów wynikających z nowej ustawy. Co więcej, zarządy spółek ubiegających się o stosowanie ceny maksymalnej sprzedaży energii elektrycznej będą podlegały odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
W związku z powyższym uważamy, że zgodnie z nową ustawą do określenia statusu MŚP należy stosować wyłącznie prawo polskie. Oznacza to, że każda z firm ubiegających się o skorzystanie z nowego prawa musi być traktowana jako odrębny podmiot.
Czym jest „podstawowa działalność” dla wynajmującego – czy najemca również może z niej skorzystać?
Zgodnie z nowymi przepisami, małych i średnich przedsiębiorców uznaje się za odbiorców uprawnionych w zakresie, w jakim zużywają energię elektryczną na potrzeby podstawowej działalności. Powstaje zatem pytanie, jak należy to interpretować w odniesieniu do przedsiębiorców zajmujących się wynajmem powierzchni biurowych lub handlowych – czy energia elektryczna faktycznie zużywana przez najemców powinna być zaliczana do podstawowej działalności wynajmującego, a w konsekwencji, czy wynajmujący będący MŚP powinien wnioskować o stosowanie ceny maksymalnej w odniesieniu do całej energii elektrycznej zużywanej w danym budynku (przy założeniu, że jest on wynajmowany najemcom), czy tylko w odniesieniu do własnego zużycia przez wynajmującego, gdy nie podlega ono zwrotowi na rzecz najemców?
„Podstawowa działalność” w rozumieniu nowej ustawy nie została prawnie zdefiniowana. W przypadku braku definicji legalnej ogólne zasady wykładni nakazują posługiwanie się znaczeniem słownikowym. Przyjmuje się zatem, że „podstawowa działalność” oznacza działalność, która jest dla przedsiębiorcy „zasadnicza, główna, najważniejsza”. W naszej ocenie oferowanie powierzchni najmu oraz świadczenie usług związanych z najmem (w tym mediów, w szczególności energii elektrycznej) na rzecz najemców spełnia tę definicję.
Zgodnie z tą interpretacją, najemcy pośrednio korzystają z limitu. Jest to zgodne z ratio legis nowej ustawy (celem, dla którego ustawa została uchwalona).
Zgodnie z uzasadnieniem przedłożonym parlamentowi wraz z projektem ustawy:
„W celu (…) zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego obywateli przez zagwarantowanie ciągłości dostaw energii elektrycznej (…) dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw, istnieje konieczność wprowadzenia szczególnego rozwiązania osłonowego umożliwiającego podejmowanie działań minimalizujących negatywne skutki społeczno-gospodarcze związane ze znaczącym wzrostem cen energii elektrycznej w 2023 r. (…) Również sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw jest szczególnie wrażliwy na wzrost kosztów zużycia energii elektrycznej. Mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa mają bowiem ograniczone warunki dostępu do środków inwestycyjnych niż przedsiębiorstwa o większym rozmiarze działalności, wyższe jest w tej grupie przedsiębiorstw również ryzyko utraty płynności finansowej. Z kolei ewentualna fala upadłości wśród mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, które stanowią 99,8% ogólnej liczby przedsiębiorstw w Polsce, z udziałem w strukturze ogólnego zatrudnienia wynoszącego 56%, mogłaby przyczynić się do wzrostu bezrobocia, a także upadku małych rodzinnych biznesów prowadzonych często wielopokoleniowo jako tradycja rodzinna.”
Ustawodawca wyraźnie wskazuje, że celem regulacji jest wsparcie i ochrona sektora MŚP poprzez zagwarantowanie cen energii elektrycznej na poziomie umożliwiającym opłacenie rachunków przez MŚP.
Jednocześnie MŚP są uprawnione na mocy nowego prawa tylko wtedy, gdy są stroną umowy sprzedaży energii. Ustawa stanowi, że „przedsiębiorstwo energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu energią elektryczną lub wytwarzania energii elektrycznej, zwane dalej „podmiotem uprawnionym”, stosuje cenę maksymalną w rozliczeniach z odbiorcami uprawnionymi, przyłączonymi do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej”. Rozliczenie płatności po cenie maksymalnej jest możliwe wyłącznie pomiędzy stronami umowy sprzedaży energii. Najemcy z reguły nie są stroną takiej umowy, gdyż umowy te co do zasady zawierane są z właścicielami nieruchomości.
W rezultacie, w zdecydowanej większości przypadków, MŚP działające jako najemcy w obiektach handlowych lub biurach nie są w stanie bezpośrednio skorzystać z przepisów prawa. Mogą oni odnieść korzyści jedynie pośrednio – w przypadku gdy wynajmujący ubiega się o ograniczenie cen.
Uniemożliwienie najemcom z sektora MŚP skorzystania z limitu cenowego byłoby naszym zdaniem po pierwsze sprzeczne z założeniami nowej regulacji (która jest adresowana szeroko i bez wyjątków do całego sektora MŚP). Po drugie, stawiałoby takich przedsiębiorców w nierównej pozycji (w stosunku do MŚP niebędących najemcami).
Taką interpretację nowego prawa przedstawiła również PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. (państwowe przedsiębiorstwo energetyczne i największy producent energii elektrycznej w Polsce) w publicznie wydanym oświadczeniu:
„Najemcy, którzy nie mają zawartych umów sprzedaży i świadczenia usług, w rozumieniu ustawy Prawo Energetyczne, nie są odbiorcami. Wynika z tego, że aby skorzystać z bonifikaty trzeba mieć zawartą ważną umowę.
Jednak, jeśli odbiorca będący stroną umowy (w tym przypadku właściciel biurowca), złoży poprawne oświadczenie, to z uprawnienia dot. ceny maksymalnej będą mogli także korzystać najemcy w rozliczeniu ze stroną umowy (czyli przykładowym właścicielem biurowca).”
Zgodnie z tą interpretacją, podmiot, który w innym przypadku nie skorzystałby na nowym prawie (tj. duży przedsiębiorca), również płaci niższą cenę energii, pośrednio korzystając z ubiegania się przez wynajmującego z sektora MŚP. Takiej sytuacji nie można wykluczyć. Nowa ustawa nie przewiduje żadnych środków rozróżnienia pomiędzy najemcami, dla których energia elektryczna może lub nie może być refakturowana. Zakłada się, że energia jest zużywana w ramach podstawowej działalności uprawnionego odbiorcy lub nie. Jednocześnie nie można twierdzić, że dostarczanie energii jednemu najemcy kwalifikuje się jako działalność podstawowa, a innemu nie. Dzieje się tak pomimo różnicy w statusie (MŚP lub nie) tych najemców.
W celu zabezpieczenia pozycji wynajmującego można rozważyć zawarcie z każdym z najemców będących dużymi przedsiębiorcami pisma towarzyszącego umowie najmu. W takim piśmie najemca mógłby zobowiązać się do należytego zwrotu wynajmującemu różnicy pomiędzy kwotami zapłaconymi w związku z zastosowaniem limitu a kwotami, które ostatecznie mogą być należne od wynajmującego w wyniku ewentualnego ograniczonego stosowania nowego prawa do energii refakturowanej na tego dużego najemcę.
1 art. 2 ust. 2 lit. b) Ustawa z dnia 27 października 2022 r. o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku (Dz. U. poz. 2243 z późn. zm.).